De Nederlandse energiemarkt beperkt zich niet tot de energieleveranciers waar jij uiteindelijk een contract mee sluit. Er zijn een heleboel andere spelers betrokken om ervoor te zorgen dat jij je telefoon kunt opladen of een warme douche kunt nemen. Laten we beginnen bij het begin.

Energieproducenten

Het begint allemaal met het opwekken van energie. Energie kan binnenlands worden opgewekt, maar ook middels overheidscontracten worden geïmporteerd uit het buitenland. Een producent kan op verschillende manier energie opwekken, we maken daarbij onderscheid tussen elektriciteit en gas.
‍

Elektriciteit wordt onder andere opgewekt via windmolen- en zonneparken, energiecentrales of geïmporteerde stroom uit het buitenland. Elektriciteit heeft twee herkomstbronnen: hernieuwbare energiebronnen en verbranding van fossiele brandstoffen. Volgens het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) was in 2020 11,1% van het totale energieverbruik in Nederland afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen. Het overige gedeelte bestaat uit niet-duurzaam opgewekte elektriciteit uit het binnen- en buitenland. Het gaat dan dus om elektriciteit die is opgewekt in energiecentrales, wat ontstaat uit de verbranding van fossiele brandstoffen.
‍

Gas wordt opgepompt in Nederland of geïmporteerd vanuit het buitenland. Een groot deel van het energieaanbod in Nederland bestaat uit gas dat vanuit het buitenland - bijvoorbeeld Rusland - wordt geïmporteerd.  
‍

De taak van de energieproducent houdt hier op; de hele mix van opgewekte energie wordt doorgegeven aan de programmaverantwoordelijke en landelijke netbeheerders.

Programmaverantwoordelijke

De totale energievoorraad van Nederland wordt door energieproducenten op papier verkocht aan de zogeheten programmaverantwoordelijke. Deze marktpartij is verantwoordelijk voor het bewaken van de administratieve balans tussen de vraag naar en het aanbod van energie. Op die manier moet een onbalans worden voorkomen. Een onbalans kan ontstaan wanneer het verwachte energieverbruik en de ingekochte hoeveelheid energie voor een klant verschillen van wat er daadwerkelijk is geleverd. Iedere energieleverancier moet verplicht een programmaverantwoordelijke hebben.

De landelijke netbeheerder

Hoewel de programmaverantwoordelijke op papier verantwoording heeft over de energievoorraad, komt deze verantwoordelijkheid werkelijk terecht bij de landelijke netbeheerder. Ook hier is weer een verdeling gemaakt:
‍

• Het landelijke hoogspanningsnet van TenneT beheert stroom;
• De GasUnie draagt zorg voor het transport van aardgas in Nederland.  

TenneT en de GasUnie zijn beiden voor 100% in handen van de Nederlandse Staat. Beide partijen dragen verantwoordelijkheid over het netwerk. Concreet betekent dit dat zij de leidingen en kabels verzorgen en ervoor zorgen dat er voldoende gas en stroom aanwezig is op de juiste momenten, zodat het net in balans blijft. TenneT verbindt de elektriciteitsnetten van alle regio’s en het Europese net met elkaar. GasUnie heeft dezelfde verantwoordelijkheid voor de gasnetten.
‍

‍

De regionale netbeheerders

Iedere regionale netbeheerder is verantwoordelijk voor een stukje van het landelijke netwerk, wat is opgedeeld in 7 regio’s verspreid over Nederland. Welke netbeheerder je hebt, hangt volledig af van de regio waarin je woont. De meest bekende netbeheerders zijn Stedin en Liander. Daarnaast zijn netbeheerders ook verantwoordelijk voor de aanleg en het onderhoud van de lokale gas- en elektriciteitsnetwerken en voor het transporteren van stroom en gas.
 

De regionale netbeheerders zorgen er dus voor dat er daadwerkelijk stroom door jouw stopcontacten komt en dat je gas kunt gebruiken. De energie die door het net stroomt is een mix van duurzame en niet-duurzame bronnen, zowel voor stroom als voor gas. Uiteindelijk maken alle Nederlanders dus gebruik van dezelfde mix.
‍

Naast het onderhouden van de netwerken en transporteren van energie, dragen regionale netbeheerders ook de verantwoordelijkheid over de energie-aansluitingen en meters in en rond je huis.

De energieleverancier

Met dit ‘eindstation’ krijg jij als consument uiteindelijk te maken. Een energieleverancier is het bedrijf waar je een contract mee afsluit voor je energie.
‍

Jouw energieleverancier koopt zelf of via een handelaar energie in en verkoopt die door aan jou - de consument. Doorgaans handelen energieleveranciers niet zelf op de energiemarkt, maar besteden ze dat onderdeel uit aan energiehandelaren. Ze kunnen natuurlijk wel voorkeuren aangeven over het soort energie dat ze willen inkopen, bijvoorbeeld wind- of zonnestroom, of gas uit specifieke landen/regio’s. Een energieleverancier heeft in een situatie zoals nu, met de oorlog in Oekraïne, echter maar weinig te zeggen.
‍

De overheid is in Nederland de grootste inkooppartij en bepaalt dus in grote mate welk type energie aangeboden wordt door energieleveranciers. De overheid sluit meerjarige contracten met andere landen, zoals Rusland en Noorwegen. De stroom en het gas die hiermee worden ingekocht, worden getoond op de LEBA- en EPEX-beurzen.  
‍

De energie die energieleveranciers uiteindelijk inkopen (of de partijen waarmee zij samenwerken), is dus energie die de overheid via afgesloten contracten heeft ingekocht. Maar een gedeelte daarvan kan ook energie zijn die ze via hun inkooppartij hebben ingekocht in een ander land. Bijvoorbeeld: de Nederlandse overheid koopt stroom en gas van Noorwegen en Rusland. Energieleveranciers - en hun inkooppartijen - kunnen deze energie inkopen voor zichzelf, maar ze kunnen het ook inkopen van een ander land waar de overheid geen contract mee heeft.

De beurzen waar energie wordt ingekocht, bevatten dus een mix van energie die uit overheidscontracten is ingekocht en energie die individuele spelers inkopen.
‍

Energieleveranciers hebben relatief weinig invloed op de aanbodkant van energie, omdat de overheid het grootste gedeelte inkoopt. Wel kunnen energieleveranciers invloed uitoefenen op de vraagkant van de markt door te vragen naar meer alternatieven. Als de vraag naar alternatieven voor gas groot genoeg wordt, moet de overheid wel elders gas inkopen.‍‍‍

De ACM

Allemaal leuk, al die grote partijen, maar wie houdt er nu eigenlijk toezicht op de energiemarkt? Dat wordt gedaan door de Autoriteit Consumenten van Markt (ACM).
‍

In Nederland moeten energiebedrijven een zogeheten “leveringsvergunning kleinverbruik” hebben om energie te mogen leveren aan consumenten. Hiermee kunnen ze laten zien dat ze alles op orde hebben om klanten te bedienen. Ze moeten bijvoorbeeld aantonen dat ze betrouwbaar zijn om energie te blijven leveren aan consumenten. Wanneer een energiebedrijf niet langer aan alle voorwaarden voldoet, kan de ACM besluiten om de vergunning in te trekken.  
‍

De ACM houdt binnen de markt niet alleen toezicht op energieleveranciers, maar ook op netbeheerders. Vanwege hun unieke verantwoordelijkheid hebben regionale netbeheerders eigenlijk een monopoliepositie binnen hun regio. Om te voorkomen dat zij hier misbruik van maken, spreekt de ACM regels met ze af, bijvoorbeeld met betrekking tot hun prijzen.
‍‍

En zo is de cirkel helemaal rond. Je weet nu welke partijen er allemaal betrokken zijn bij het opwekken, beheren en leveren van energie. Heb je nog vragen? Schroom niet om hierover contact met ons op te nemen.